Historie Remonstranten 19e eeuw

Het modernisme als nieuwe impuls voor de Remonstrantse gemeentes

J.F. van Eck, uit boekje ‘Vrijheid en verdraagzaamheid 1897-1997’

Het modernisme (in de tijd rond 1890) wijst geloven op gezag af en is vóór de autonomie van het oordeel van de individuele mens. Het streeft tevens naar integratie van moderne wetenschappelijke inzichten en het geloof. In de Nederlands Hervormde kerk lopen de opvattingen ten aanzien van het modernisme sterk uiteen. Intern raakt men dusdanig verdeeld dat in 1886 een conflict uitbreekt dat bekend staat als de doleantie. De ‘gereformeerden’ onder leiding van theoloog en staatsman Abraham Kuyper zijn van mening dat de Nederlands Hervormde kerk niet duidelijk genoeg stelling neemt tegen het modernisme en scheiden zich in de tweede helft van de jaren 1880 af.

Anderzijds vinden de modernen dat de Hervormde kerk hen niet voldoende ruimte biedt. Zij zijn van mening dat men te sterk vasthoudt aan het absolute gezag van bijbel en belijdenisgeschriften. Veel vrijzinnige hervormden komen tot de conclusie dat er voor hen onder deze omstandigheden geen plaats meer is in hun eigen kerk.

De Remonstrantse broederschap stelt zich geheel open voor het modernisme, op basis van haar traditie van verdraagzaamheid en ontvankelijkheid voor nieuwe denkbeelden. Het modernistisch denken sluit namelijk vrijwel naadloos aan bij hun opvattingen inzake de eigen verantwoordelijkheid en vrijheid van de mens. Kortom, de tegenstelling die zich op de Dordtse synode had geopenbaard, beheerst opnieuw de discussie in protestants Nederland… De geschiedenis herhaalt zich!

De remonstranten staan deze keer echter minder geïsoleerd. Een aanzienlijk aantal lidmaten van de Hervormde kerk treedt uit en velen van hen zoeken aansluiting ban de Remonstranten. Als gevolg hiervan worden de bestaande Remonstrantse gemeenten spectaculair uitgebreid. Daarnaast worden op diverse plaatsen nieuwe gemeenten gesticht. In Groningen bijvoorbeeld volgen maar liefst ongeveer 600 hervormden hun predikant ds. Mosselmans, en stichten in 1878 een eigen remonstrantse gemeente. Ook in plaatsen als Arnhem, Lochem, Doesburg en Meppel ontstaan in deze periode nieuwe remonstrantse gemeenten.

Het is in bovenstaande context dat de stichting van de Dordtse remonstrantse gemeente moet worden gezien. Niettemin zijn de ontwikkelingen in Dordrecht in een bepaald opzicht uniek. Dordrecht is in deze tijd namelijk de enige van de middelgrote en grote steden in West-Nederland zonder remonstrantse gemeente. Dit is bijna zeker te verklaren uit het feit dat de synode van 1618-1619 daar had plaatsgevonden. Meer dan elders was men in Dordrecht alert geweest op de bestrijding van vrijzinnige ontwikkelingen. Vandaar dat van alle nieuw gestichte gemeenten Dordrecht de enige is die in het westen van het land gelegen is.

Volgende: historie Dordtse gemeente